انسان شناسیانسان شناسی دینیانسان شناسی فلسفیمعارف و دین شناسی
ویژگی های مشترک بدن مثالی در دین و فلسفه
بخشی از مقاله «اوصاف بدن مثالی در حکمت متعالیه و آموزه های دینی» احمد شه گلی، فصلنامه علمی –پژوهشی حکمت اسلامی، شماره 3، ص 174
ویژگی های مشترک بدن مثالی در دین و فلسفه
بین بدن برزخی در دین و بدن مثالی در حکمت متعالیه شباهت‌هایی وجود دارد. محور این شباهت‌ها، در خصوصیاتی نظیر شکل و اندازه داشتن، ذاتی بودن حیات در هر دو، اتحاد با نفس، ادراک لذات و آلام برزخی است. این‌گونه شباهت‌ها که بیش از این موارد است، سبب یکی دانستن آن‌دو و تطبیق یکی بر دیگری شده است. بنابراین تفاوت این‌دو در خصوصیات آنهاست. ولی وجود آنها و موطنی که در آن قرار می‌گیرند (عالم مثال)، در دین و متعالیه محل اختلاف نیست. برخی از این اشتراکات عبارتند از:
- قوت بدن مثالی: در آموزه‌های دینی و حکمت متعالیه، بدن مثالی بر خلاف بدن مادی که متکاثف و مادی است و قدرت آن بسیار محدود و مشروط به شرایط مادی است، بدن مثالی بدنی لطیف و قدرت آن بیش از بدن مادی است. این بدن به‌جهت شفافیت، قدرت عبور از موانع را دارد و قادر بر انجام فعالیت‌هایی است که با بدن مادی نمی‌توان انجام داد.
- شکل، اندازه و رنگ: در حکمت مشاء شکل، اندازه و رنگ جزء عوارض اشیاء مادی به‌شمار می‌آید. اما در حکمت متعالیه، موجود مجرد منافاتی با این خصوصیات ندارد. موجود مجرد می‌تواند دارای شکل، اندازه و رنگ باشد. در آموزه‌های دینی نیز بدن برزخی شبیه ابدان دنیوی و دارای اوصافی مانند شکل، اندازه و رنگ معرفی شده است. در روایات، برای بدن برزخی تعبیر «کقالبه في الدنیا» آمده است. این تعابیر در عین حالی که شباهت را می‌رساند، مشعر نوعی تمایز بین سنخ بدن دنیوی و برزخی است. در روایت دیگری، این شباهت به‌گونه‌ای است که وقتی شخص بدن برزخی را می‌ببیند، می‌داند که این فلانی است (طريحى، 1365، ج2، ص357).
- ذاتی بودن حیات: حیات در جسم دنیوی عارضی است. به این معنا که منشأ حرکت و حیات در آن خود او نیست، بلکه به‌واسطه نفس است. با قطع تعلق نفس، بدن به جماد تبدیل می‌شود. جسم برزخی بر خلاف جسم دنیوی، حس و حیات در آن ذاتی است و به‌جهت اتصال ذاتی نفس به آن، حس و حیات آن نیز ذاتی است.
- ادراک لذات و آلام برزخی: درک لذات و آلام برزخی و اخروی، یکی از معضلات منکرین بدن مثالی است. ازاین‌رو قادر به تبیین دقیق فلسفی این موضوع نشدند. در حکمت متعالیه نفس از طریق بدن مثالی، مدرک نعمت‌ها و آلام است. در دین نیز از طریق این بدن لذات و نقمات برزخی و اخروی محقق می‌شود. این بدن ازآنجاکه همراه صور و اشکال و حواسی نظیر حواس بدن دنیوی است، از طریق آنها لذات و آلام درک می‌شود.
