ارزیابی تعاریف نفس (مبدا صدور افعال مختلف ِارادی)

یکی دیگر از تعاریف نفس تعریف ابن سینا است در این تعریف ابن سینا خصوصیات نفس را بیان می کند. بر اساس این تعریف نفس قوه ای است که مبدا صدور افعال مختلف ِارادی می شود: النفس قوه جسم تکون مبداً لصدور افاعیلَ لیست علی وتیره واحده عادمه للاراده (ابن سینا،1375،ص13).

توضیح آنکه: قوه دو اصطلاح دارد: الف) مبدأ فاعلی ب) مبدأ قابلی

در اینجا مراد از قوه علت فاعلی است. فاعل بر دو قسم است:الف)یا به یک روش فعل انجام می دهد ب) یا به یک روش عمل نمی کند. هر یک از این اقسام یا مرید است یا موجَب که جمعاً چهار قسم می شود:

1ـ فاعل مرید با فعل واحد مثل: نفوس فلکی؛

2ـ فاعل مرید با افعال متعدد مثل: نفوس حیوانی و انسانی؛

3ـ فاعل موجب با فعل واحد مثل: آب؛

4ـ فاعل موجب با افعال متعدد مانند: گیاهان و درختان؛ (فیاضی،1389 ، 35)

مراد از «علی وتیره واحده» صدور رفتارهای گوناگون، بلکه متضاد از شی در اوضاع و احوال مادی یکسان است. از یک جوهر مادی در اوضاع و احوال مادی یکسان رفتارهای گوناگون سر نمی زند. تعیین مصداق هر یک از اقسام فوق مبتنی بر تجربه است. بر اساس این تعریف نفس مبدا فاعلی کارهایی است که یکنواخت و ِغیر ارادی نیستند. اگر یکی از این دو شرط(فعل متعدد،فاعل مرید )وجود داشته باشد تعریف نفس بر آن صادق است بنابراین غیر از قسم سوم همه دارای نفس هستند. این تعریف ابن سینا از سایر تعاریف، از جامعیت و دقت بیشتری برخوردار است.

ملاصدرا در اسفار تعریفی مشابه تعریف فوق دارد با این تفاوت که دایره شمول تعریف ایشان مضیق تر از تعریف ابن سینا است و نفس فلکی را شامل نمی شود.«إنا نسمیّ کل قوهٍ فاعلیهٍ یصدر عنها الآثار لا علی و تیرهٍ واحدهٍ نفسا»(ملاصدرا،1981 ،ج8،ص6) بر اساس این تعریف هر چیزی که مبدأ فاعلی برای آثار مختلف که فاقد روش واحد هستند، نفس نامیده می شود. اجسام معدنی و اجسام فلکی که دارای روش واحد هستند فاقد نفس می باشد.

ملاصدرا در اسفار تعریفی مشابه تعریف فوق دارد با این تفاوت که دایره شمول تعریف ایشان مضیق تر از تعریف ابن سینا است و نفس فلکی را شامل نمی شود.«إنا نسمیّ کل قوهٍ فاعلیهٍ یصدر عنها الآثار لا علی و تیرهٍ واحدهٍ نفسا»(ملاصدرا،1981 ،ج8،ص6) بر اساس این تعریف هر چیزی که مبدأ فاعلی برای آثار مختلف که فاقد روش واحد هستند، نفس نامیده می شود. اجسام معدنی که دارای روش واحد هستند فاقد نفس می باشد.