کرسی ترویجی ساحت جسمی انسان از منظر دین

در این نشست دکتر احمد شه گلی به عنوان ارائه دهنده و دکتر مهدی ذاکری به عنوان ناقد و همچنین دکتر رسول احمدی به عنوان دبیر علمی حضور داشتند.

دبیر علمی با عرض خیرمقدم و معرفی دکتر شه گلی و دکتر ذاکری به عنوان ارائه دهنده و ناقد جلسه، به تبیین اجمالی جایگاه نفس و بدن در نظام انسان شناسی قرآن پرداخت و سپس از دکتر شه گلی به عنوان ارائه دهنده بحث، دعوت به عمل آورد.

دکتر شه گلی ، با تبیین اهمیت ساحت جسمی انسان در منظومه ی دینی به ظرفیت عظیم جسم برای ظهور هویت های فردی و اجتماعی انسان اشاره کرده و گفتند: بدن انسان پیوند وثیقی با دینداری دارد و اساسا بدن مَرکب کمال انسان است. چه اینکه آدمی بسیاری از فعالیت های دینی و تکالیف شرعی را با بدن انجام می دهد.

عضو هیئت علمی موسسه حکمت و فلسفه ایران، عدم توجه به موضوع جسم و غفلت از بحث بدن در سنت فلسفی را معلولِ دلایل زیر دانستند؛

نگرش منفی به بدن در اندیشه های فلسفی و عرفانی تا آنجا که بدن به عنوان موجودی پَست و دانی و با تعابیری همچون چاه تن، دشمن انسان، راهزن در کمال و بدن ظلمانی، معرفی شده است.
تلقی ابزاری از بدن هم از نگرش های تاثیرگذار در میان حکمای اسلامی بوده است. جمله ی ” البدن کلّه آله للنفس” را امثال ملاصدرا و ابو البرکات در کتب خویش آورده اند. در نگاه ایشان نسبت بدن به نفس همانند نسبت عصا به انسان است و همانگونه که انسان به علت ضعف بدن از عصا استفاده می کند و اگر بدن قوی شود بی نیاز از عصا می شود، همچنین نفس نیز وقتی قوی می گردد از بدن بی نیاز می شود.
دکتر شه گلی عوامل دیگری همچون حجاب بودن بدن، عظمت گسترده روح و تحقیر بدن به جهت عاریتی بودن آن را از دیگر دلایل کم توجهی اندیشمندان مسلمان به ساحت جسمی انسان برشمردند.

ایشان درادامه به نقد عوامل پیشین پرداخته و ملاحظات ذیل را پیرامون نگرش منفی به بدن مطرح نمودند:

خلط بین تعلق تکوینی نفس به بدن و تعلق به شئونات بدنی؛ اینکه نفس به بدن تعلق دارد امر مذمومی نیست بلکه تعلق داشتن به شئونات بدنی نظیر خوردن و خوابیدن و… و وابستگی شدید به این امور مذموم است. این نظیر این است که دنیا فی نفسه مذموم نیست بلکه تعلق به دنیا و امورات آن مذموم است.
بازخوانی رویکرد دینی به بدن می تواند تا حدود زیادی نگرش منفی به بدن را تحت تاثیر قرار دهد. کرامت بخشی به بدن ذیل آیاتی که در آن از کرامت انسان سخن به میان آمده، قابل استفاده است. چه اینکه خطاب انسان در این آیات هویت بدنی و فرا بدنی انسان را توأمان دربر می گیرد: ” و لقد کرّمنا بنی آدم و حملناهم فی البر و البحر و رزقناهم من الطیبات…” و یا در بحث خلقت حکیمانه ی بدن، خداوند با خطاب ” فتبارک الله احسن الخالقین” به این نوع از خلق احسن اشاره می کند. همچنین “تسویه” خلقت انسان که از آن به اعتدال و اتقان در خلقت بدن تعبیر شده است از دیگرموارد توجه دین به ساحت جسمی انسان است: ” فاذا سوّیته و نفخت فیه من روحی”. ابتناء احکام دینی بر محور بدن هم از جمله عرصه های حضور موثر ساحت جسمی انسان در فرآیند کمال آدمی است. دین در این حوزه با معرفی آدابی خاص به نحوه ی مواجهه ی انسان با بدن خود، اهمیت داده و جسم انسان را ودیعه ای الهی می شمارد که احکام خاصی برآن مترتب است.

در ادامه دبیر علمی جلسه با جمع بندی مباحث مطروحه از سوی دکتر شه گلی، از ناقد جلسه، دکتر ذاکری دعوت نمودند تا نکات مدنظرشان را طرح نمایند.

دکتر ذاکری با تشکر از ارائه ی دکتر شه گلی، انتخاب این موضوع از سوی ایشان را مهم ارزیابی کرده و به اهمیت بحث از بدن در علوم شناختی و جایگاه آن در علوم غربی اشاره نمودند. ایشان پدیدار شناسی این مساله در علوم جدید را ضروری دانسته و جای خالی بحث از بدنمندی در علوم شناختی را متذکر شدند و سپس با نقد مطالب دکتر شه گلی در دو حوزه ی روش و محتوا به بیان نکات مدنظرشان پرداختند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در بیان نقد روشی مطالب دکتر شه گلی؛ عدم ارائه دیدگاه های کلامی و فلسفی در ابتدای بحث و همچنین نبود پیشینه در موضوع مورد بحث را از نکات قابل توجه در نقد روشی دانستند. نداشتن جمع بندی مناسب و تبیین ناقص از نظریه ی نهایی دین در حوزه ی بدن از دیگر نکاتی بود که ایشان اشاره داشتند.

دکتر ذاکری در مقام نقد محتوایی مطالب دکتر شه گلی، اشاره اجمالی ایشان به آراء حکما و فیلسوفان و عدم تفکیک میان آراء حکما من جمله حکمت مشا و حکمت متعالیه را از موارد نقد محتوایی این کرسی برشمردند. همچنین علی رغم اینکه ارائه دهنده ی بحث، نگاه ابزاری به بدن را در ابتدای طرح بحث ، نکوهش کرده و آن را از عوامل ایجاد نگرش منفی به بدن در بین قدماء دانسته اند؛ اما در ادامه همین نگاه ابزاری به بدن را در تبیین دیدگاه قرآنی سرایت داده و به نحوی تایید نمودند.

ایشان در پایان با تبیین مفهوم بدن در نگاه قرآنی به ضرورت تبیین آیاتی که با کلید واژه های بدن و جسم و جسد در قرآن آمده اند تاکید داشتند.

جمع بندی نکات مطروحه از سوی ناقد و همچنین بیان خلاصه ای از مطالب نشست از سوی دبیر علمی، خاتمه بخش این کرسی علمی ترویجی بود.