اقسام مرگ

مرگ به معنای عام به معنی انتقال از نشئه ای از وجود به نشئه دیگر وجود یا خفا و کمون از نشئه ای و ظهور و بروز نشئه دیگر وجود است(حکیم زنوزی، انوار جلیه، ص 217). مرگ به این معنا امر وجودی است که انسان از مرتبه ای از وجود به مرتبه‌ای دیگر، تحول و تطور پیدا می کند. همانطوریکه موت امری وجودی است، طرفین آن نیز (دنیا و آخرت یا به تعبیر دیگر باطن و ظاهر) امری وجودی است. شخص با مرگ از ساحت ظاهری وجود به ساحت باطنی عالم منتقل می شود. مرگ نیستی نسبی است و در مقایسه با روح، تولد حیات جدید است. بنابراین موت بالذات بر بدن و بالعرض بر نفس عرض می¬شود (آشتیانی، شرح بر زاد المسافر، ص25).
مرگ دو قسم است: الف) ارادی؛ ب) اضطراری. موت ارادی یا خلع بدن، مرگی است که در اثر تصفیه و تزکیه باطن و ریشه کن کردن هوای نفس به وجود می¬آید. از نظر عرفا حیات نفس در ترک هوای نفس است (و هو قمع النفس و قتلها و قلع شهواتها)(سبزواری، شرح الاسماء، ص430 ). منشا موت ارادی ریاضت های علمی و عملی است، که براساس آن برخی از حقایق بر سالک منکشف می¬شود(آشتیانی، شرح مقدمه قیصری، ص777). برخی از حکماء در تعریف انسان حیوان ناطق مائت (میرنده) ذکر کرده¬¬اند، احتمال دارد مقصود ایشان ازاین قید «مائت» مرگ ارادی باشد؛ زیرا تا باب «فنای فی الله» در انسان گشوده نشود انسان به امکان کمال حقیقی نائل نمی¬شود (همو، شرح بر زادالمسافر، ص255). در مقابل «مرگ ارادی» ، «مرگ اضطراری» وجود دارد و آن مرگی است که به اجبار و اضطرار تعلق نفس به بدن قطع می¬شود( خواه منشا این اضطرار نفس یا بدن باشد) ملاک در تمایز این نوع مرگ، از مرگ ارادی، قطع تعلق اجباری است. مرگ اضطراری به دو قسم تقسیم می-شود: الف) مرگ اخترامی؛ ب) مرگ طبیعی. مرگ اخترامی که به آن «اجل معلق» می¬گویند، عبارتست از خاموش شدن حرارت غریزی به وسیله عوارض و آفات ناگهانی (ملاصدرا، اسفار، ج9، ص55). در این نوع مرگ بدن به واسطه عامل ناگهانی و خارجی به گونه¬ای فاسد می¬شود که قابلیت تدبیر و تعلق نفس را از است می¬دهد (همان،ص50-52) قسم دیگر مرگ اضطراری که مقابل موت اخترامی است، «موت طبیعی» می¬باشد. تعریف های متفاوت و گاه متهافت از موت طبیعی ارائه شده است. علت آن، تفاوت مبانی و نقطه نظرات گوناگون(فلسفی،طبی،کلامی،اخلاقی و….) به این مسئله است. در زیر به تحلیل آراء مسئله علت موت طبیعی می¬پردازیم پس از بیان علت آن ، ماهیت موت طبیعی نیز روشن می¬شود