
مفهوم شناسی«خلق» در قرآن
بخشی از مقاله « تغییر خلقت الهی معنا ومعیار »، احمد شه گلی، فصلنامه قرآن وحدیث، شماره53 ، ص76
واژه «خلق» در قرآن در مواردی به معنی مصدری (به وجود آمدن، ابداع کردن) و در برخی موراد به معنی اسم مفعول (مخلوق) است. ابن منظور به نقل از ابن انباری میگوید: «خَلق» دو معنا دارد: انشا و ابداع و دیگری تقدیر. در قرآن آمده: «فتبارک الله احسن خالقین» [المومنون:14] یعنی «احسن المقدرین» [۴، ج5، ص139] ابوهلال عسکری اصل واژه «خلق» به معنی «تقدیر» میداند. «اصله التقدیر» [۳۲، ص206] راغب در مفردات اصل خلق را تقدیر ذکر میکند [۱۶، ص296 ] بسیاری از مفسرین به تبع لغویین ریشه خلق را تقدیر میدانند. شیخ طوسی در تبیان [بی تا، ج8، 514] آلوسی در روح المعانی [1415، ج1، ص 187] ابن قتیبه در تأويل مشكل القرآن [بی تا، ص 273] طبرسی در مجمع البيان [1372،ج1، ص172] علامه طباطبایی در الميزان [بی تا، ج15، ص21] اصل واژه خلق را تقدیر میدانند. مراد از تقدیر؛ قرار دادن شی به مقدار و وجه مخصوص به گونهای که مقتضای حکمت باشد [۱۶، ص409]. «خُلق» نیز که به معنی سجیّه و سرشت است در اصل به معنی تقدیر است؛ زیرا صاحب سجیّه با طبیعت اندازه گیری شده است [۴۷، 1360، ج3، ماده خلق] طریحی «خلق» را مسبوق به «تقدیر» میداند. خداوند از آن جهت که مقدِّر است خالق است [۳۰، ج1، ص693]. واژه «خلق» در معانی دیگری در قرآن به کار رفته است؛ نظیر: ابداع و ایجاد [ر.ک: السجده:4] ایجاد چیزی از چیز دیگری [ر.ک: نحل: 4] و تصرف در چیزی [ر.ک: المائده: 110] خلق وقتی درباره مردم به کار میرود؛ دارای دو معنی «تقدیر و کذب» است [۱۶، ص158]. بنابر آنچه که ذکر شد «خلق» به لحاظ اصل به معنی «تقدیر یا ایجاد ملازم با تقدیر» است. مخلوقات نیز از آن جهت که مقدَّر خداوند هستند، ایجاد میشوند «وَ خَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْديراً» [الفرقان:2].