تنوع در خلقت، مبتنی بر حکمت الهی است. برخی از حکمت های این موضوع عبارتند از:
- قوام نظام اجتماعی: نظام اجتماعی برای تحقق اهداف و فعالیت های متنوع نیازمند تنوع و تفاوت در شغلها، علایق، سلایق و توانمندی ها است. فقدان این ویژگی سبب از بین رفتن بخش عظیمی از فعالیت ها و شغلهایی می شود که لازمه حیات انسانی است. اگر انسانها به شغلهای یکسانی رو بیاورند سایر مشاغل تعطیل می شوند. اگر همه انسان ها به مشاغل عالی رو بیاورند مشاغل پست در جامعه تعطیل می شود و سبب بی نظمی می گردد. بنابراین اختلاف در طبیعت انسان ها، مواهب، استعدادها، خلقیات و زبان و رنگ، مقتضی تعاون و همکاری در اقامه نیازهای متعدد جامعه انسانی است. سید قطب در تقریر دیگری در زمینه آثار اجتماعی تنوع می نویسد:
«و هذا التفاوت ضروري لتنوع الأدوار المطلوبة للخلافة في هذه الأرض. و لو كان جميع الناس نسخا مكرورة ما أمكن أن تقوم الحياة في هذه الأرض بهذه الصورة. و لبقيت أعمال كثيرة جدا لا تجد لها مقابلا من الكفايات، و لا تجد من يقوم بها- و الذي خلق الحياة و أراد لها البقاء و النمو، خلق الكفايات و الاستعدادات متفاوتة تفاوت الأدوار المطلوب أداؤها. و عن هذا التفاوت في الأدوار يتفاوت الرزق .. هذه هي القاعدة» (سیدقطب، 1404، ج6: 3348)
- تمایز افراد از یکدیگر: یکی دیگر از حکمتهای تنوع انسان ها، شناخت همدیگر و تمایز افراد از یکدیگر است. اگر ابدان همه انسان ها یا اکثر یا حتی تعدادی از انسان در هیئت و شکل شبیه یکدیگر باشند تمایز آنها با یکدیگر دشوار خواهد بود و این امر زمینه بروز اختلال در نظام اجتماعی و سوء استفاده از افراد را فراهم می آورد. اگر در جامعه ای نه همه بلکه تعداد محدودی شبیه یکدیگر باشند و این شباهت به گونه ای باشد، که تمایز آنها از یکدیگر دشوار باشد، این کار دارای مفسده و زمینه سوء استفاده را فراهم می آورد. عدم تشخیص زن چهره شوهر خود و برعکس، یکی از عوارض این موضوع است:
«و نظرنا إلى الآدميين و ما يملكون من الحيوان، فإذا هم لا يشتبه اثنان في صورة الوجه و بهجة الأصول»، كذلك لا يشتبه من الانعام و الخيل و الدواب اثنان على كثرة ذلك وسعته، و لو اشتبه من الناس رجلان أو امرأتان لوقع الفساد، لأنه لو غاب أحدهما فأتى شبهه إلى امرأة الغائب لأفسد في زوجته و ماله، و كذلك لو اشتبه امرأتان لأشكل أمرهما على زوجيهما، و لما عرف أحدهما زوجته من زوجة الثاني.» (شرفی، بی تا، ج1: 335 -336 )
- رضایت روانی افراد: انسان ها به طور طبیعی دوست دارند، در خصوصیات که مربوط به شناسایی هویت شخصی آنها است، متفرد و ممتاز باشند. اکنون اگر برای هر فردی مشابه او در شکل و هیات در جامعه وجود داشته باشد، این امر سبب ناراحتی او می شود. در این شرایط فرد در مواجهه با انسان های شبیه خود، تصور می کند خود را می بیند و نیز در مواجهه با افراد غیر شبیه خود، تصور می کند بسیاری از افراد او را با دیگران، اشتباه می گیرند. در این حالت احساس نوعی انزجار روانی پیش می آید.
- تنوع خواص و التذاذ انسان: تنوع سبب پیدایش آثار و منافع جدید می شود. همان گونه که اگر همه گیاهان در حیات بشر به چند گیاه محدود تبدیل شود، تنوع خواص و ویژگی ها از بین می رود، در مورد انسان ها نیز مقتضای تنوع در نوع انسانی، پیدایش فواید بیشماری است که با آن ها نیازهای متعدد انسانی برآورده می شود. وجود انواع تواناییها در کنار یکدیگر می تواند، نیازهای متعدد انسان ها را برآورده سازد و زمینه التذاذ بیشتر انسان از زندگی می شود.
- آزمایش: یکی از حکمتهای تنوع، آزمایش انسان است. خداوند امیال، استعدادها و توانایی های متفاوت برای انسان ها قرار داده است تا به وسیله آنها افراد را بر حسب استعدادها و توانایی ها آزمایش کنند. از طریق تنوع شئونات انسانی، توانایی و قیمت و ارزش آنها روشن می شود.
